6-بیماری طولانی

برخی از کودکان و یا نوجوانان به دلیل ضعف بنیه ی جسمی و ساختمان بدنی خاصی که دارند، بیشتراز دیگران و همسالان خود، در معرض ابتلا به بیماری قرار می گیرند و ناچار به ماندن طولانی دربستر بیماری می شوند و یا برخی دیگر به دلیل عارضه ی ناگهانی از قبیل شکستگی استخوانهای پا و لگن و یا هر ضایعه ی دیگری،مدتهای مدید ناچارند در بستر بیماری بمانند و دوران معالجه و نقاهت پس از آن را پشت سر بگذارند.این گونه اقامتهای طولانی در بستر، کودک و نوجوان را خسته و ملول می سازد، به نحوی که ناگزیر خود را به چیزی مشغول می کند.دراین موارد تماس با بدن، به ویژه اندام جنسی منجر به کسب لذت می شود و در اثرمداومت براین کار، به صورت عادت درمی آید. لذا چنانچه کودک و نوجوان ناگزیر به استراحت طولانی است، باید ضمن مراقبتهای بهداشتی لازم، زمینه های سرگرمی مناسب و سالم و سازنده ای را برای او درهمان بستر فراهم نمود؛ از قبیل مطالعه ی کتب مفید و آموزنده ی داستانی، علمی، تخیلی، بازیهای فکری، استفاده از برنامه های مناسب تلویزیون و سایر موارد می تواند درجهت حل این مشکل، مؤثر واقع شود.

7-احساس کهتری

علی رغم آنکه همه ی ما دوست داریم مورد تکریم و تحسین دیگران واقع شویم، لکن این نیاز دربرخی از انسانها، به ویژه نوجوانان، تأمین نمی شود و غالباً به دنبال آن،احساس سرخوردگی و یأس، جانشین احساس مورد احترام بودن و ارزش داشتن نزد دیگران، می گردد.
همان اندازه که احساس حقارت، دلسرد کننده و قهقهرایی است، انسانی که در معرض این تأثیرنامطلوب واقع می گردد، احساس فرومایگی و بد بودن می کند و به تدریج از قله های رفیع منزلت و شأن انسانی، فاصله می گیرد و سقوط می کند.
در واقع باید گفت بین احساس عزت و کرامت فرد از یک سو و ابتلا به انحرافات اخلاقی از سوی دیگر،رابطه ی معکوس وجود دارد؛ به میزانی که خود را صاحب منزلت و احترام بدانیم از گناهان و لغزشها فاصله می گیریم و به نسبتی که خود را دون مایه و تهی بیابیم، در وادی انحرافات درمی غلتیم و خود را از دست می دهیم.
معادله ی رفتاری نوجوانان نیز برهمین اصل مبتنی است که «خودارضایی» با عظمت روحی نوجوان سر سازگاری ندارد و آن که درخود عظمتی و کرامتی نمی یابد، تفاوتی ندارد که از خود سوءاستفاده کند و یا به رابطه ی نامشروع دیگری بپیوندد.
از این رو، نوجوانان را باید تکریم نمود تا احساس منزلت و جلالت شأن درآنها پرورش یابد و خود را والاتر و منزه تر از آن بدانند که در وادی گناهان فرو افتند.این اصل روانی درکلامی شیوا از امام علی (ع)به خوبی و روشنی بیان شده است که فرمود:
مَن کَرُمت علیه نَفسُهُ، هانت علیه شهواتُهُ (24)
یعنی:کسی که در خود احساس کرامت می کند، شهوات و لغزشها نزد او بی مقدار می شوند.
خانواده و مربیانی که شخصیت نوجوان را به مسخره می گیرند و احساسات او را جریحه دار می کنند، آگاه باشند که درهم شکستن بنیان شخصیتی نوجوان، نه تنها او را از رسیدن به اهداف متعالی بازمی دارد، بلکه علاوه بر آن، راه را برای نفوذ ضد ارزشها، بیماریهای اخلاقی و انحرافات رفتاری از جمله خودارضایی، فراهم و هموار می کند.این معنا نیز درکلام دیگری از امام امیرالمؤمنین علی (ع)آمده است که فرمود:(25)
مَن هانت علیه نَفسُهُ، فلا ترجوا خیرَه
کسی که شخصیتش ،خوار و بی مقدار باشد،امیدی به خیر او نداشته باشید.
نوجوانی که احساس کهتری (حقارت)نمود،دفاع روانی و اخلاقی اش در برابر تمایلات زودگذر و شهوات به شدت کاهش می یابد و آسیب پذیر می گردد:از یک سو به لحاظ احساس فرومایگی ،از جامعه و همسالان فاصله می گیرد.زیرا شرم و خجلت افراطی چنین نوجوانی او را در برخورد با گروه و جامعه ،خلع سلاح می کند و از سوی دیگر در خلوت ناشی از احساسی کهتری به دنبال تشفی احساسات جریحه دارشده ،به خود ارضایی دست می یازد.
برخی از روان شناسان به رابطه ی بین عقده ی حقارت و استمنا اشاره کرده اند.
«هادفیلد»(26)به عنوان یک صاحبنظر در مسایل بلوغ می نویسد:
عقده ی حقارت نیز موجب تشویق به استمناءمی گردد.زیرا آن لذت ناچیز موقتی که استمناء به وجود می آورد،تا اندازه ای آزردگی درونی را جبران می کند ولی غالباً پس از این عمل ،کودک یأس و تأسف شدیدتری احساس می کند که بیش از پیش بر احساس حقارت وی می افزاید.(27)
وی همچنین می افزاید:
بدیهی است که دراین موارد ،ملامت کردن کودک و یا تحریک وی به احساس گناه و تقصیر به حالش زیانبخش تر خواهد بود.زیرا این عقیده را بیش از پیش در وی تقویت خواهد کرد که مورد علاقه ی دیگران نیست و یا آن که هیچ گونه ارزشی ندارد.(28)
«کامجویی از خود»گرچه موقتاً نوجوان را تشفی می بخشد و قدری آرامش و رخوت به همراه می آورد،لکن این آرامش کاذب است و به اصطلاح،آرامش قبل از طوفان نامیده می شود.طوفانی که بعدها سر بر می آورد و خرمن هستی نوجوان را در حریفی دامنگستر،می سوزاند.
آرامش واقعی را زمانی می توان به دست آورد که غریزه ی جنسی در مجرای صحیح و در چهار چوب قانون و شرع ارضا شود.لکن هرروش دیگری به جز این،وقتی انجام شد،نه تنها فرد را به آرامش و تعادل روانی نایل نمی گرداند ،بلکه به مرور مخل امنیت و آرامش روانی می گردد و هسته ی اصلی عصبیت را در وجود او ایجاد می کند.از این رو نباید شخصیت نوجوان را متزلزل نمود و او را به ناامیدی و یأس از خود و از آینده ی روشن، سوق داد، بلکه باید به او شخصیت داد و در پرتو آن، احساسات با عظمت و متعالی را در او تقویت نمود تا براساس ایجاد یک شخصتی مکفی و معتمد به نفس، بتوان نیروی مقاومت اخلاقی را در او افزایش داد، تا بتواند همچون سدی پولادین در مقابل هجوم تمایلات شهوانی و کامجویی بدلی، ایستادگی کند.
خانواده ها و مربیان با تأکید برنقاط مثبت شخصیت نوجوان پرورش آن جنبه ها، می توانند با مؤثرترین شیوه، به او در برابر تهاجم تمایلات نفسانی، مصونیت بخشند تا سلامت فرد و جامعه از برآیند آن دو حاصل گردد.

8-تقلید و بدآموزی

کودکان و نوجوانان، استعداد شگفتی برای تقلید و اقتباس از الگوهای رفتاری از خود نشان می دهند.این گونه تقلیدها، در بیشتر موارد با درایت و آگاهی توأم نیست، بلکه صرفاً براساس مشاهده ی رفتار و پذیرش آن، صورت می گیرد. از این رو، زمانی تقلید جنبه ی بدآموزی به خود می گیرد که رفتارهای مورد اقتباس، منفی و ضدارزشی باشد.
«خودارضایی»به سهولت می تواند مورد تقلید نوجوانان قرار گیرد.چنانچه نوجوانان فرصتهای زیادی را با هم و دور از نظارت والدین و مربیان بگذرانند، امکان انتقال این گونه تجربیات منفی به راحتی وجود خواهد داشت.
این امر به ویژه زمانی شدت می یابد که نوجوانان برای مدت قابل توجهی در مسافرتها، اردوها و مراکز آموزشی و نظامی شبانه روزی با یکدیگر باشند و علاوه بر آن اگر حضور بزرگترها و نظارت آنها به حداقل برسد، امکان بدآموزی و تقلید «خودارضایی» سریعتر فراهم می شود و یا این که در برخی از مدارس، دستشوییها در محلی دور از نظارت مسئولین این قبیل اماکن است و فرصتی برای تعدادی از دانش آموزان مسئله دار فراهم می شود تا به نیات خود جامعه عمل بپوشاند.لذا ضروری است مرتباً به این محلها سرکشی شود تا امکان بدآموزی و انحراف جنسی به حداقل برسد.
در موارد دیگر، تعداد دستشوییهای مدارس خیلی محدود است و تناسبی با تعداد دانش آموزان ندارد. لذا برخی از آنان فرصت نمی یابند که به تخلیه ی مثانه بپردازند که این امر خود، در تحریک زایی آنان سهمی مؤثر دارد.در مورد مراکز شبانه روزی، اردوها و مسافرتهای دسته جمعی که دانش آموزان به اتفاق مربیان شرکت می کنند، بهتر است مربیان و مسئولین، تربیتی اتخاذ نمایند که در خوابگاهها نیز حضور آنان احساس شود تا دانش آموزان با مشاهده ی آنان، فرصت و زمینه ی مناسبی برای انجام برخی از اعمال، نظیر بدآموزی و انتقال منفی، پیدا نکنند.